شناسایی طرحواره ها : طرحواره ها چگونه ما را هدایت می کنند؟

طرحواره چیست؟

طرحواره یا Schema در علم روانشناسی شناختی به زمینه گسترده‌ای از واقعیت‌ها یا تجربیات گفته می‌شود که بطور مداوم در گذشته افراد شکل گرفته است. گره‌هایی است که از کودکی در ذهن شخص ایجاد شده و این گره‌ها نمی‌گذارند او در ارتباط با دیگران و خود رفتار مناسبی داشته می‌کند. طرحواره‌های شخصیتی آرامش را از فرد می‌گیرند و در روابط عاطفی، محل کار و خانواده، فرد را دچار مشکلات فراوان می‌کنند.

تعریف طرحواره از دید یانگ، بنیانگذار طرحواره درمانی

طرحواره‌ها و تله‌های ذهنی، باورها و احساسات مهمی در خود و محیط هست که فرد بدون چون و چرا آن‌ها را پذیرفته و در برابر تغییر مقاومت زیادی نشان می‌دهد.

طرحواره ها چطور شکل می گیرند؟

یکی از بزرگترین عوامل در ایجاد طرحواره ها برآورده نشدن نیازهای عاطفی اصلی در دوران کودکی است. این نیازهای اصلی عبارتند از:

• احساس امنیت و دلبستگی ایمن به دیگران
• احساس هویت و خودمختاری
• آزادی بیان و درخواست آنچه از دیگران نیاز دارند
• امنیت و محدودیت ها و مرزهای مناسب سن کودک
• توانایی بازی کردن

انواع طرحواره ها و سبکهای مقابله ای

واکنش های شما به طرحواره ها به عنوان سبک های مقابله ای شناخته می شود. اینها می توانند شامل افکار، احساسات یا رفتار باشند. آنها به عنوان راهی برای اجتناب از احساسات دردناک و طاقت فرسا که در نتیجه یک طرحواره خاص تجربه می شوند، ایجاد می شوند.

سبک‌ های مقابله‌ ای ناسازگار 

تسلیم: فرد تسلیم طرحواره می‌شود و درست بودن طرحواره را می‌پذیرد و هیچوقت سعی نمی‌کند با طرحواره بجنگد. الگوی طرحواره را تکرار می‌کند به طوری که در بزرگسالی تجارب دوران کودکی را دوباره زنده‌ می‌کند. آن‌ها از نظر رفتاری افرادی را به عنوان شریک زندگی انتخاب می‌کند که به احتمال زیاد مانند والد خشمگین با آنها برخورد کند.

اجتناب: وقتی فرد سبک مقابله‌ای اجتناب را به کار می‌برد سعی می‌کند زندگی خود را طوری تنظیم کند که طرحواره هیچوقت فعال نشود. او می‌کوشد با ناآگاهی زندگی کند انگار که اصلاً طرحواره وجود ندارد. ممکن‌است به طور افراطی مشروب بخورد، بی‌بند و باری جنسی داشته باشد، دارو مصرف کند ، وسواس تمیزی پیداکند.

جبران افراطی: وقتی فرد این سبک مقابله را به کار می‌برد می‌جنگد که طرحواره متضادی داشته باشد. اگردر کودکی احساس بی‌ارزشی کند در بزرگسالی تلاش می‌کند فردی کامل و بی‌عیب باشد. اگر در کودکی مطیع بوده در بزرگسالی سعی می‌کند رو در روی همه بایستد. معمولاً چنین افرادی اغراق‌آمیز و بی‌ثمر هستند.

انواع طرحواره‌های ناسازگار اولیه

طرحواره‌ها،گره‌ها و باورهای عمیقی هستند که در کودکی در ضمیرناخوداگاه فرد شکل می‌گیرد و خودشان را به تجارب بعدی زندگی تحمیل می‌کنند. در ادامه با تعدادی از مهم‌ترین طرحواره‌های شخصیتی آشنا می‌شویم. شما می توانید با استفاده از تست طرحواره یانگ، طرحواره های خود را شناسایی کنید.

1. طرحواره رهاشدگی

شخصی که این طرحواره را دارد به طورناخودآگاه منتظر است که عزیزان خود را ازدست بدهد. این فرد فکر می کند دیگران در دسترس او نیستند و نمی‌تواند خیلی به آن‌ها تکیه کرد. او باور دارد که طرف مقابلش او را رها می‌کند و یا از بین میرود و نهایتاً خودش تنها و بی‌پناه می‌ماند.

2. طرحواره بی‌ اعتمادی

کسانی که این طرحواره را دارند انتظار دارند که از طرف دیگران ضربه بخورند و فکر می‌کنند مردم نقشه‌هایی دارند که از آن‌ها سوء استفاده کنند.

3. طرحواره محرومیت هیجانی 

این افراد در روابط کاری و یا عاطفی یا جذب افراد سرد و بی‌عاطفه می‌شوند و یا انتظار عاطفی زیادی از دیگران دارند. بعضی از این افراد هم خیلی وارد روابط عاطفی صمیمی نمی‌شوند، زیرا فکر می‌کنند دیگران توجهی به آن‌ها ندارند.

4. طرحواره انزوای اجتماعی 

این افراد فکر می‌کنند به جامعه تعلق ندارند و وصله‌ی ناجور جامعه هستند و احساس می کنند منزوی و جدا افتاده هستند.

5. طرحواره شرم و نقص

این افراد احساس می‌کنند ارزشمند نیستند و به درد جامعه نمی‌خورند. فرد با این طرحواره احساس می‌کند که در مهمترین جنبه‌های شخصیتی‌اش انسانی نامطلوب، بد، حقیر و بی‌ارزش است یا اینکه در نظر افرادمهم زندگی‌اش فردی منفور و نامطلوب به حساب می‎آید.

6. طرحواره وابستگی 

چنین افرادی نمی‌توانند مسئولیتهای روزمره‌ی خود را انجام دهند و به شدت دنبال این هستند که کسی آن‌ها را راهنمایی کند و یا کمک کند که کارهایشان را انجام دهند.

7. طرحواره آسیب‌پذیری

این افراد معمولا فکر می‌کنند که قرار است اتفاق وحشتناکی برایشان بیفتد. این افراد نگرانی مداوم از اتفاقات ناگوار یا فاجعه ها دارند.

8. طرحواره خود تحول نیافته 

این افراد احساس می‌کنند که وجودشان در دیگران ادغام شده است و بدون دیگران (مثلاً والدین و یا یک شخص دیگر) هیچ هویت جداگانه‌ای ندارند.

9. طرحواره شکست 

این افراد باور دارند که شکست خورده هستند و احساس بی‌کفایتی می‌کنند. فرد با طرحواره شکست اعتقاد دارد از نظر دستاوردهای زندگی مانند شغل، یک فرد شکست خورده است یا در نهایت شکست خواهد خورد.

10.طرحواره استحقاق 

این افراد برتری‌جو هستند و توجهی به خواسته‌های دیگران ندارند. غالباً شخص باورهایی دارد که فرد نسبت به دیگران برتر است و باید از حقوق ویژه ای برخوردار شود. ممکن است با رقابت بیش از حد، کنترل رفتار و عدم همدلی ظاهر شود.

11. طرحواره منفی‌گرایی

کسانی که طرحواره منفی‌گرایی یا بدبینی دارند، به جنبه‌های منفی زندگی (مثل درد، مرگ، فقدان، ناامیدی،تعارض و خیانت) خیلی توجه می‌کنند. در حالی که جنبه‌های مثبت را کم ارزش جلوه می‌دهند. این افراد در حین فعال شدن این طرحواره، معمولاً دست به پیش‌بینی‌های افراطی ‌می‌زنند. مثلاً پیش‌بینی می‌کنند همیشه کارهای شغلی، اقتصادی و بین فردی به طرز اسفناکی اشتباه از آب درمی‌آیند و از اشتباه  کردن خیلی می‌ترسند.

12. طرحواره بازداری هیجانی 

چنین افرادی خشم، ناراحتی و غم خود را نشان نمی‌دهند، چون می‌ترسند که طرد شوند و یا دیگران را ناراحت کنند. چنین افرادی حتی ممکن است خوشحالی خود را هم نشان ندهند. بازداری افراطی اعمال، احساسات و ارتباطات خود انگیخته که معمولاً به منظور اجتناب از طرد دیگران، احساس شرمندگی و از دست دادن کنترل بر تکانه‌های شخصی صورت می‌گیرد.

13. طرحواره تنبیه‌

افرادی که که طرحواره تنبیه دارند، بر این باورند که افراد باید به خاطر اشتباهات خود سخت تنبیه شوند. در چنین طرحواره‌ای، تمایل تنبیهی شدیدی وجود دارد نسبت به کسانی که طبق معیارشان عمل نمی‌کنند (حتی خود فرد). این افراد معمولاً نمی‌توانند از اشتباهات دیگران چشم‌پوشی کنند و آنها را ببخشند، زیرا نمی‌توانند موقعیت‌های مشکل‌زا، نقص‌ها و کمبودهای انسانی را مد نظر قرار دهند.

14. طرحواره اطاعت 

این طرحواره اغلب به صورت اطاعت افراطی همراه با حساسیت بیش از حد نسبت به احساسات دیگران تجلی می‌یابد. این طرحواره منجر به خشمی فرو خورده شده که خود را در قالب یکسری رفتارهای ناسازگارانه مثل پرخاشگری منفعل، طغیان‌های عاطفی کنترل نشده، علایم روان‌تنی، کناره‌گیری از عواطف، برون‌ریزی و سوء مصرف مواد نشان می‌دهد.

15. طرحواره معیارهای سختگیرانه

این طرحواره یعنی اعتقاد به اینكه فرد باید سخت كوش باشد تا استانداردهای بسیار بالای عملکرد را بدست آورد تا از انتقاد دیگران جلوگیری كند. غالباً به عنوان کمال گرایی و داشتن قوانین سختگیرانه ظاهر می شود.

16. طرحواره ایثار 

این افراد نیازهای خود و خانوادهایشان را فدای دوستان و اطرافیان می‌کنند و وقتی کسی چیزی را از آن‌ها بخواهد نمی‌توانند نه بگویند، به همین خاطر علیرغم میل و با خشم درونی معمولاً دنبال انجام کارهای بقیه هستند و خودشان هم احساس می‌کنند که قربانی شده‌اند.

17. طرحواره عدم کنترل خود 

چنین افرادی نمی‌توانند بر احساسات خود مدیریت داشته باشند و ممکن است کارهایی انجام دهند که به خود و یا دیگران آسیب برسانند، همچنین این‌ها تحمل ناکامی را ندارند و زمانی که چیزی را میخواهند اگر مشکلی پیش بیاید بسیار آشفته می‌شوند و یا آن هدف را زود رها می‌کنند.

18. طرحواره انقیاد

دادن کنترل بیش از حد به دیگران برای جلوگیری از عصبانیت طرف مقابل. انقیاد بیشتر ویژگی بسیار سازگار در افراد ظاهر می شود و می تواند منجر به خشم و صفات ناسازگاری مانند سو مصرف مواد یا علائم روان تنی شود.

چطور طرحواره های خودمان رابشناسیم ؟

در تست طرحواره های ناسازگار، که خود بنیانگذار طرحواره درمانی، آن را ساخته است، با پاسخ به سوالات طرحواره هایی که ممکن است در زندگی شما اثر گذار باشند مشخص می شود. در این تست هر 18 طرحواره بررسی می شود.