نگاهی تلخ به دنیای مجازی؛ پژوهش جدید از تغییر نگرش نوجوانان به شبکه‌ های اجتماعی خبر می‌دهد

به گزارش بخش اخبار فناوری زوم تک , نتایج یک پژوهش تازه نشان می‌دهد که نوجوانان امروزی، برخلاف تصورات پیشین، دیدگاه انتقادی‌ تر و منفی‌ تری نسبت به تاثیرات شبکه‌ های اجتماعی پیدا کرده‌اند. این مطالعه حاکی از آن است که نوجوانان بیش از هر زمان دیگری، این پلتفرم‌ های مجازی را به عنوان بستری برای آسیب‌ های روانی و اجتماعی تلقی می‌کنند. این تغییر نگرش که می‌تواند زنگ خطری برای آینده این فضاها باشد، سوالات مهمی را درباره نقش و مسئولیت شبکه‌ های اجتماعی در زندگی نسل جوان مطرح می‌کند.

نسل Z در حال بازنگری: چرا نگاه نوجوانان به شبکه های اجتماعی تیره تر شده است؟

به نظر می رسد رابطه بین نوجوانان و شبکه های اجتماعی وارد مرحله جدید و شاید پیچیده تری شده است. در دورانی که قانون گذاران و نهاد های نظارتی در سراسر جهان، از جمله همین حالا در آوریل ۲۰۲۵، فشارها را بر پلتفرم هایی مانند اینستاگرام، تیک تاک و اسنپ چت افزایش داده اند تا مسئولیت بیشتری در قبال سلامت روان کاربران جوان خود بپذیرند، یک تغییر مهم دیگر نیز در حال وقوع است: خود نوجوانان هم نگاه شان به این فضاهای مجازی در حال تغییر است و به نظر می رسد رفته رفته از دوران شیفتگی اولیه فاصله می گیرند.

یک گزارش جدید و قابل تامل از مرکز پژوهشی معتبر Pew، که بر اساس نظرسنجی از ۱۳۹۱ نوجوان ۱۳ تا ۱۷ ساله و والدین آنها در ایالات متحده انجام شده، ابعاد این تغییر نگرش را به خوبی نشان می دهد. این گزارش نشان می دهد که تعداد نوجوانانی که شبکه های اجتماعی را بیشتر یک پدیده منفی، مضر و وقت گیر می دانند، به شکل چشمگیری افزایش یافته است. این تغییر دیدگاه در زمانی اتفاق می افتد که بحث های عمومی و نگرانی ها در مورد تاثیرات بالقوه منفی این پلتفرم ها بر عزت نفس، تصویر بدنی، الگوهای خواب و سلامت کلی روان نوجوانان به اوج خود رسیده است.

افزایش چشمگیر نگاه منفی: زنگ خطری برای پلتفرم ها

یافته های کلیدی گزارش Pew بسیار قابل توجه است. طبق این مطالعه، تقریبا نیمی از نوجوانان (۴۸ درصد) اکنون معتقدند که شبکه های اجتماعی در مجموع تاثیر “عمدتا منفی” بر هم سن و سالان شان دارند. این یک جهش بسیار بزرگ نسبت به سال ۲۰۲۲ است، یعنی تنها چند سال پیش، که فقط حدود یک سوم نوجوانان (کمی بیش از ۳۳ درصد) چنین دیدگاه منفی ای داشتند. این نشان می دهد که در مدت زمان کوتاهی، بدبینی نسبت به تاثیرات کلی این فضا در میان نسل جوان به شدت افزایش یافته است.

در مقابل، تعداد نوجوانانی که این پلتفرم ها را دارای تاثیر “عمدتا مثبت” می دانند، به شدت کاهش یافته است. در سال ۲۰۲۲، حدود ۲۴ درصد نوجوانان نگاه مثبتی به شبکه های اجتماعی داشتند، اما این رقم در گزارش جدید به تنها ۱۱ درصد سقوط کرده است. این آمار نشان می دهد که جذابیت بی قید و شرط اولیه شبکه های اجتماعی برای بسیاری از نوجوانان رنگ باخته و جای خود را به نگاهی انتقادی تر داده است. محققان Pew تاکید می کنند که به طور کلی، دیدگاه نوجوانان نسبت به اثرات شبکه های اجتماعی روی زندگی افراد هم سن و سال خودشان، به مرور زمان به شکل قابل توجهی منفی تر شده است. آنها احتمالا شاهد جنبه های تاریک تری مانند قلدری مجازی، فشار برای ارائه تصویری بی نقص، مقایسه های اجتماعی بی پایان و انتشار اطلاعات نادرست در میان دوستان و همکلاسی های خود هستند.

تناقض جالب: تاثیر روی دیگران منفی تر از تاثیر روی خود؟

یکی از نکات بسیار جالب و کمی گیج کننده در این گزارش، تفاوت بین نگاه نوجوانان به تاثیر شبکه های اجتماعی بر دیگران و تاثیر آن بر خودشان است. در حالی که ۴۸ درصد معتقدند این فضا برای هم سن و سالان شان عمدتا منفی است، تنها ۱۴ درصد از نوجوانان شرکت کننده در نظرسنجی گفته اند که شبکه های اجتماعی تاثیر منفی مستقیمی روی شخص خودشان داشته است.

گزارش Pew دلیل این تفاوت قابل توجه را به طور کامل بررسی نمی کند، اما می توان چند فرضیه را مطرح کرد. ممکن است نوجوانان تحت تاثیر گفتمان عمومی منفی در مورد شبکه های اجتماعی باشند و این دیدگاه را به دیگران تعمیم دهند، اما اثرات منفی روی خود را کمتر ببینند یا نخواهند بپذیرند (شاید نوعی سوگیری خوش بینانه یا انکار). همچنین ممکن است آنها واقعا شاهد مشکلات بیشتری در میان دوستان خود باشند یا اینکه تعریف شان از “تاثیر منفی مستقیم” محدودتر باشد. به هر حال، این یافته نشان می دهد که با وجود افزایش نگرانی کلی، درک نوجوانان از تاثیر شخصی این پلتفرم ها پیچیده است. با این حال، خود گزارش به افزایش بحث ها و گفتگوها در مدارس، خانواده ها و رسانه ها درباره تاثیرات احتمالی شبکه های اجتماعی بر سلامت روان به عنوان یک عامل موثر در شکل گیری این دیدگاه ها اشاره می کند.

آگاهی از اتلاف وقت و تاثیرات منفی ملموس

صرف نظر از اینکه تاثیر منفی را بیشتر به خود نسبت می دهند یا دیگران، نتایج نظرسنجی Pew به وضوح نشان می دهد که آگاهی نوجوانان نسبت به میزان زمانی که در این پلتفرم ها صرف می کنند، به شدت افزایش یافته است. ۴۵ درصد از نوجوانان شرکت کننده گفته اند که حس می کنند “بیش از حد” وقت خود را در شبکه های اجتماعی می گذرانند. این آمار نسبت به سال گذشته که تنها ۲۷ درصد چنین احساسی داشتند، تقریبا دو برابر شده است! این نشان می دهد که بسیاری از نوجوانان احتمالا با احساس پشیمانی یا عدم کنترل بر زمان استفاده خود دست و پنجه نرم می کنند.

علاوه بر اتلاف وقت، نوجوانان به تاثیرات منفی ملموس دیگری نیز اشاره کرده اند. ۴۵ درصد معتقدند که استفاده از شبکه های اجتماعی بر کیفیت خواب آنها تاثیر منفی گذاشته است. این احتمالا به دلیل استفاده از گوشی تا دیروقت در رختخواب، قرار گرفتن در معرض نور آبی صفحه نمایش، یا اضطراب ناشی از محتوای مشاهده شده باشد که همگی می توانند چرخه طبیعی خواب را مختل کنند. همچنین، ۴۰ درصد از نوجوانان شبکه های اجتماعی را عامل کاهش بهره ووری و عملکرد خود در کارها و تکالیف مدرسه دانسته اند. حواس پرتی مداوم ناشی از نوتیفیکیشن ها و وسوسه چک کردن مداوم این پلتفرم ها می تواند تمرکز بر روی وظایف مهم تر را دشوار کند.

نشانه های امیدوارکننده: تلاش برای کاهش استفاده

شاید یکی از مهم ترین یافته های این گزارش، این باشد که بخش قابل توجهی از نوجوانان فقط به ابراز نگرانی اکتفا نکرده اند، بلکه فعالانه در تلاش برای مدیریت استفاده خود هستند. ۴۴ درصد از نوجوانان اعلام کرده اند که در یک سال گذشته، میزان استفاده خود از گوشی هوشمند و به تبع آن شبکه های اجتماعی را کاهش داده اند. این نشان می دهد که بسیاری از آنها به صورت آگاهانه تصمیم گرفته اند تا کنترل بیشتری بر زمان و توجه خود داشته باشند و به دنبال ایجاد تعادل سالم تری در زندگی دیجیتال خود هستند. این یک گام مثبت و نشانه ای از افزایش خودآگاهی در میان این نسل است.

پیامدهای آینده: آیا شبکه های اجتماعی تغییر خواهند کرد؟

اگرچه گزارش Pew نمی تواند به بحث طولانی و بی پایان در مورد اینکه آیا شبکه های اجتماعی ذاتا برای نوجوانان خوب هستند یا بد، پایان دهد، اما بدون شک یک روند بسیار مهم را برجسته می کند: تغییر قابل توجه در نگرش کاربران اصلی این پلتفرم ها. این تغییر دیدگاه، همزمان با فشارهای قانونی و نظارتی، می تواند پیامدهای عمیقی برای آینده این فضاهای مجازی داشته باشد.

وقتی خود نوجوانان به عنوان مهم ترین و فعال ترین گروه کاربران، شروع به ابراز نگرانی های جدی در مورد زمان صرف شده، تاثیر بر خواب و بهره ووری، و جنبه های منفی کلی این پلتفرم ها می کنند، شرکت های بزرگ فناوری نمی توانند به سادگی این بازخوردها را نادیده بگیرند. این روند می تواند منجر به کاهش تعامل کاربران، تغییر در الگوهای استفاده، و افزایش تقاضا برای ویژگی هایی شود که به جای حداکثر کردن زمان حضور کاربر، بر سلامت و رفاه او تمرکز دارند.

در شرایطی که برخی قانون گذاران حتی پیشنهاد ممنوعیت کامل استفاده کودکان و نوجوانان زیر سن خاصی از شبکه های اجتماعی را مطرح کرده اند، یافته های این گزارش نشان می دهد که فقط بزرگترها نیستند که نگرانند؛ خود نوجوانان نیز به طور فزاینده ای نسبت به جنبه های تاریک دنیای مجازی آگاه شده و در حال ارزیابی مجدد نقش آن در زندگی شان هستند.

نتیجه گیری: پیامی روشن از نسل جدید

گزارش مرکز پژوهشی Pew در بهار ۲۰۲۵، پیامی روشن و غیرقابل انکار را مخابره می کند: نوجوانان امروزی دیگر کاربران منفعل و شیفته شبکه های اجتماعی نیستند. آنها به طور فزاینده ای منتقد، آگاه و نگران تاثیرات این پلتفرم ها بر زندگی خود و همسالانشان هستند. این نسل در حال بازنگری رابطه خود با دنیای مجازی است و این تغییر نگرش می تواند نقطه عطفی برای آینده شبکه های اجتماعی باشد و شرکت های فناوری را وادار به اتخاذ رویکردهای مسئولانه تر و انسان محورتر کند. آینده نشان خواهد داد که این پلتفرم ها چگونه به این تغییر دیدگاه کاربران اصلی خود پاسخ خواهند داد.