نجواهای شاعرانه از گذشته: چگونه اشعار باستانی چین رازهای گرازماهی در حال انقراض یانگ تسه را فاش می کنند؟

به گزارش بخش اخبار علمی زوم تک ,در گذر اعصار، مرز میان علم و هنر همواره سیال و پویا بوده است. گاه، یافته‌های دقیق علمی، روشنایی تازه‌ای بر تاریکخانه‌ های تاریخ هنر می‌افکنند و رازهای نهفته در دل آثار ادبی کهن را آشکار می‌سازند. پژوهشی نو، با تکیه بر دانش جانورشناسی و تحلیل متون باستانی چین، پرده از معمایی جذاب برداشته است: حضور تنها گرازماهی آب شیرین جهان، گونه‌ای منحصر به‌ فرد و در معرض خطر، در اشعار و افسانه‌ های دیرین این سرزمین. این بررسی شگفت‌ انگیز، نه تنها ردپای این موجود شگفت‌ انگیز را در ادبیات باستان ردیابی می‌کند، بلکه نشان می‌دهد چگونه شاعران و نویسندگان آن دوران، با دقتی تحسین‌ برانگیز، ویژگی‌ های زیستی و رفتاری این جانور را در لا به‌ لای واژگان خود به تصویر کشیده‌اند؛ گویی شعر، پیش از علم مدرن، راوی صادق زندگی پنهان این ساکن آب‌ های شیرین بوده است.

راز گرازماهی و شاعران باستان: وقتی علم، پرده از اسطوره‌ های ادبی چین برمی‌ دارد

در دل تاریخ و فرهنگ غنی چین، جایی که رودخانه عظیم یانگ تسه همچون اژدهایی خروشان در پیچ و تاب است، گنجینه ای از دانش نهفته در اشعار باستانی، به دانشمندان امروزی کمک می کند تا پرده از رازهای یکی از نادرترین پستانداران آب شیرین جهان بردارند: گرازماهی بدون باله یانگ تسه. این موجود زیبا که با کاهش شدید جمعیت مواجه است و در لبه پرتگاه انقراض قرار دارد، اکنون به واسطه ابیاتی که قرن ها پیش سروده شده اند، فرصتی برای درک بهتر گذشته و امید به آینده ای روشن تر می یابد.

بارقه ای از گذشته: امپراتور شاعر و گرازماهی های بازیگوش

داستان این کشف شگفت انگیز به حدود سال ۱۷۶۵ میلادی باز می گردد. چیان لونگ، امپراتور و شاعر نامدار چینی، در حالیکه با قایق خود بر روی امواج رود یانگ تسه به سوی شهر شرقی ژنجیانگ در حرکت بود، با صحنه ای روبرو شد که الهام بخش یکی از اشعار او گشت. گروهی از گرازماهی های بدون باله یانگ تسه (با نام علمی Neophocaena asiaeorientalis)، با حرکاتی موزون از سطح آب بیرون جسته و منظره ای نفس گیر را خلق کردند. امپراتور در شعری که بعدها در جلد دوم “مجموعه امپراتوری اشعار” به چاپ رسید، این لحظه را چنین جاودانه کرد: “گرازماهی ها نور ماه را در امواج نقره ای تعقیب می کردند، همچون اژدهایی که ابرهای طوفان زا را به پیش می کشد.”

این تنها نمونه ای از هزاران اشاره ای است که در طول قرن ها به این موجودات دوست داشتنی در ادبیات چین شده است. حال، نزدیک به سه قرن پس از آن روز، دانشمندان با تلاشی خستگی ناپذیر، صدها قطعه شعر باستانی چینی را مورد بررسی دقیق قرار داده اند تا بتوانند پراکندگی تاریخی این پستاندار دریایی منحصر به فرد را ترسیم کنند. امید آن ها این است که با درک بهتر محدوده زیستی گذشته این گونه و تغییرات آن در طول زمان، بتوانند تهدیدات کنونی علیه این زیرگونه شکننده را شناسایی کرده و راهکارهای موثرتری برای حفاظت از آن ارائه دهند.

گرازماهی یانگ تسه: گوهری در خطر

گرازماهی بدون باله یانگ تسه، به طور انحصاری در رودخانه یانگ تسه و دریاچه های متصل به آن در چین یافت می شود و تنها گونه گرازماهی آب شیرین در تمام جهان به شمار می رود. این ویژگی، آن را به یک نماد بی بدیل از تنوع زیستی این منطقه تبدیل کرده است. اما متاسفانه، آینده این موجود با لبخند شیرینش، به شدت در هاله ای از ابهام قرار دارد. تخمین زده می شود که تنها حدود ۱۲۵۰ عدد از این گرازماهی ها در طبیعت باقی مانده باشند، که این امر زنگ خطر را برای جامعه جهانی و حافظان محیط زیست به صدا درآورده است.

یائویائو ژانگ، بوم شناس برجسته در موسسه آبزی زیست شناسی آکادمی علوم چین و یکی از محققان اصلی این پروژه، بر اهمیت دسترسی به داده های تاریخی تاکید می کند. او می گوید: “دسترسی به داده های تاریخی به ما امکان می دهد که متوجه شویم کاهش جمعیت از چه زمانی آغاز شد و این تغییرات را به تهدیدات احتمالی مانند تخریب زیستگاه، تغییرات اقلیمی، شکار بی رویه، بیماری یا ورود گونه های مهاجم ربط دهیم.” در واقع، اشعار باستانی همچون یک ماشین زمان عمل کرده و پنجره ای رو به گذشته این گونه ارزشمند می گشایند.

چرا اشعار باستانی؟ جای خالی منابع رسمی

شاید این سوال پیش بیاید که چرا دانشمندان برای چنین تحقیقی به سراغ منابع ادبی و اشعار رفته اند. پاسخ ژانگ روشن است: “در منابع رسمی و اسناد دولتی به ندرت به این حیوانات اشاره شده است.” در گذشته، تمرکز اصلی اسناد تاریخی بیشتر بر رویدادهای سیاسی، اقتصادی و نظامی بوده و جزئیات مربوط به حیات وحش، به ویژه گونه های کمتر شناخته شده، اغلب نادیده گرفته می شده است. اما شاعران، با ذوق هنری و نگاه دقیق خود به طبیعت اطرافشان، ناخواسته اطلاعات گرانبهایی را در آثار خود ثبت کرده اند.

یک نمونه بارز از این دقت نظر را می توان در یک تصویر چاپ چوبی از دوره سلسله مینگ مشاهده کرد. این تصویر که از کتاب مشهور “سان تسای توهویی” (به انگلیسی: Compendium of the Three Powers)، گردآوری شده توسط “وانگ چی” (۱۵۷۳–۱۶۲۰)، برگرفته شده است، نه تنها گرازماهی بدون باله یانگ تسه را از نظر ویژگی های ظاهری به تصویر کشیده، بلکه در ۴۹ جلد شعر همراه آن، به توصیف نحوه بیرون آمدن این حیوان از آب و حتی رفتارهای مادری آن پرداخته است.

کاوش در اقیانوس واژگان: روش تحقیق

تیم تحقیقاتی به رهبری ژانگ، با استفاده از یک پایگاه داده آنلاین گسترده از ادبیات چینی، به جستجوی نام های تاریخی مختلفی که برای گرازماهی بدون باله یانگ تسه در سلسله های مختلف به کار رفته، پرداختند. هر اشاره ای که به این حیوان می شد، به صورت دستی و با دقت فراوان بررسی می شد تا اطمینان حاصل شود که توصیفات واقعا مربوط به گرازماهی یانگ تسه است و نه حیوان دیگری با نام مشابه. ژانگ می افزاید: “شاعران رفتارهای واقعی این گرازماهی ها را با زبان زنده ای توصیف کرده اند، عباراتی مانند «موج پراکنی»، «موج های خروشان» و «خم شدن در برابر باد» از جمله این توصیف های دقیق و هنرمندانه هستند.”

نتایج تکان دهنده: کاهش شدید قلمرو در گذر زمان

این پژوهش گسترده که نتایج آن در نشریه معتبر “Current Biology” منتشر شده است، منجر به شناسایی ۷۲۴ قطعه شعر شد که در آن ها به گرازماهی اشاره شده بود. نکته قابل توجه اینجاست که نیمی از این اشعار، حاوی اطلاعاتی درباره مکان هایی بودند که گرازماهی ها در آن ها مشاهده شده بودند. این داده های مکانی، کلید اصلی برای ترسیم نقشه پراکندگی تاریخی این گونه بود.

نگاهی به این نقشه تاریخی نشان داد که محدوده پراکندگی گرازماهی یانگ تسه در طول ۱۴۰۰ سال گذشته، حدود ۶۵ درصد کاهش یافته است. این کاهش در قرن گذشته، همزمان با صنعتی شدن سریع، افزایش آلودگی و ساخت و سازهای گسترده در حاشیه رودخانه، شدت بیشتری نیز پیدا کرده است. اشعار قدیمی تر، از حضور پررنگ گرازماهی ها در شاخه های فرعی رود یانگ تسه و دریاچه های متصل به آن خبر می دادند، مکان هایی که احتمالا پناهگاه های امن و منابع غذایی فراوانی را برای آن ها فراهم می کرده اند. اما در اشعار جدیدتر، این اشارات به طرز چشمگیری کاهش یافته و نشان می دهد که این حیوانات به تدریج از این زیستگاه های حیاتی رانده شده اند. پژوهشگران نتیجه گرفتند که پراکندگی این زیرگونه در شاخه ها و دریاچه ها حدود ۹۱ درصد کاهش یافته است، رقمی که عمق فاجعه را به خوبی نشان می دهد.

تایید از سوی جامعه علمی و پتانسیل روش

ینس-کریستیان سوِنینگ، ماکرو بوم شناس از دانشگاه آرهوس دانمارک که خود در این پژوهش مشارکتی نداشته است، بر اهمیت این نوع مطالعات تاکید می کند. او می گوید: “این مطالعه بر پایه نمونه های پیشین بی شماری بنا شده است که نشان می دهند متون تاریخی می توانند به فهم پراکندگی گونه ها در گذشته و همچنین نقش انسان در از بین رفتن تنوع زیستی کمک کنند.” او به عنوان مثال به بازسازی ترکیب گونه های جانوری سابق در یونان با کمک توصیف های موجود در اشعار حماسی باستانی اشاره می کند. اگرچه استفاده از چنین روش هایی با چالش هایی همراه است و گاهی ممکن است به دلیل ماهیت ادبی متون، دقت صد در صدی نداشته باشد، اما به گفته سوِنینگ، “قطعا پتانسیل بالایی” برای به کارگیری آن در مورد دیگر گونه ها در سایر مناطق جهان وجود دارد.

گام های بعدی: رمزگشایی بیشتر از گذشته

یائویائو ژانگ و تیمش قصد دارند در گام بعدی، دوباره به گنجینه اشعار جمع آوری شده رجوع کنند. این بار هدف آن ها یافتن اطلاعاتی درباره شکل گذشته رودخانه یانگ تسه، اندازه گروه های گرازماهی و الگوهای رفتاری آن ها پیش از کاهش شدید جمعیتشان است. این اطلاعات می تواند به درک عمیق تری از نیازهای اکولوژیکی این گونه و عواملی که منجر به آسیب پذیری آن شده اند، کمک کند.

در نهایت، این پژوهش نوآورانه نشان می دهد که چگونه پیوند میان هنر، تاریخ و علم می تواند به راهکارهای جدیدی برای حفاظت از میراث طبیعی گرانبهای سیاره ما منجر شود. نجواهای شاعرانه از دل قرن ها، اکنون به فریادی برای نجات گرازماهی یانگ تسه تبدیل شده اند، فریادی که امیدواریم شنیده شود.