به گزارش بخش اخبار پزشکی زوم تک , فشار خون بالا، که اغلب به عنوان “قاتل خاموش” شناخته می‌شود، نه تنها سلامت قلب و عروق را تهدید می‌کند، بلکه تحقیقات جدید نشان می‌دهد که می‌تواند خطر ابتلا به زوال عقل را نیز افزایش دهد. خبر خوب این است که مدیریت موثر فشار خون می‌تواند یک استراتژی قدرتمند برای محافظت از سلامت شناختی در طول زمان باشد.

کلید سلامت مغز در دستان شماست: کنترل فشار خون و سبک زندگی، راهی برای کاهش خطر زوال عقل

یافته های یک پژوهش جدید و گسترده، بار دیگر بر اهمیت کنترل فشار خون بالا و اصلاح سبک زندگی برای حفظ سلامت مغز در دوران سالمندی تاکید می کند. محققان دریافته اند افرادی که برای مدیریت فشار خون بالای خود، از مداخلات جدی و هدفمند شامل مصرف داروهای مناسب و دریافت راهنمایی های آموزشی و مشاوره ای بهره مند می شوند، به طور قابل توجهی کمتر در معرض خطر ابتلا به اختلالات شناختی و زوال عقل (دمانس) قرار دارند. این یافته ها امیدهای تازه ای را برای پیشگیری یا به تاخیر انداختن یکی از بزرگترین چالش های سلامت در جهان امروز ایجاد می کند.

زوال عقل یا دمانس، یک اصطلاح کلی برای توصیف گروهی از بیماری های پیشرونده مغزی است که منجر به کاهش تدریجی توانایی های شناختی مانند حافظه، تفکر، استدلال، قضاوت و زبان می شود. این وضعیت می تواند به شدت بر کیفیت زندگی فرد و اطرافیانش تاثیر بگذارد. بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در سال ۲۰۲۱ میلادی، حدود ۵۷ میلیون نفر در سراسر جهان با یکی از انواع زوال عقل زندگی می کردند و پیش بینی می شود این آمار با افزایش سن جمعیت جهانی، رو به افزایش باشد. با وجود این آمار نگران کننده، متخصصان و کارشناسان سلامت مدت هاست که تاکید می کنند زوال عقل یک پیامد حتمی و غیر قابل اجتناب از فرایند طبیعی پیری نیست.

مطالعات علمی متعددی در طول سال ها نشان داده اند که بخش قابل توجهی از موارد ابتلا به زوال عقل، بالقوه قابل پیشگیری یا به تاخیر انداختن هستند. دانشمندان تاکنون ۱۴ عامل خطر اصلی را شناسایی کرده اند که رسیدگی به آن ها می تواند احتمال ابتلا به زوال عقل را کاهش دهد. این عوامل شامل مواردی چون کاهش شنوایی درمان نشده، مصرف دخانیات، چاقی، مصرف بیش از حد الکل، انزوای اجتماعی و البته فشار خون بالا هستند. تخمین زده می شود که با مدیریت موثر این ۱۴ عامل خطر، بتوان حدود نیمی از موارد زوال عقل را مهار کرد.

تحقیق اخیر که نتایج آن در مجله معتبر Nature Medicine منتشر شده است، به طور خاص بر روی یکی از مهمترین این عوامل خطر، یعنی فشار خون بالا، تمرکز کرده است. پژوهشگران ادعا می کنند که مقابله فعالانه و موثر با فشار خون بالا می تواند به تنهایی خطر ابتلا به زوال عقل را تا ۱۵ درصد کاهش دهد. پروفسور جیانگ هه، یکی از نویسندگان اصلی این مطالعه، در این باره می گوید: “درمان فشار خون بالا با استفاده از داروهای مناسب ضد فشار خون، پتانسیل جلوگیری از ابتلا به زوال عقل را در بیمارانی که فشار خونشان به درستی کنترل نشده است، دارد.” او تاکید می کند که با توجه به شیوع بسیار بالای فشار خون کنترل نشده در بسیاری از جوامع سراسر جهان، استفاده گسترده از این روش درمانی موثر می تواند نقش به سزایی در کاهش بار جهانی بیماری زوال عقل ایفا کند.

جزئیات مطالعه: آزمایشی بزرگ در چین

برای رسیدن به این نتایج، تیمی از پژوهشگران در کشورهای چین و ایالات متحده، یک کارآزمایی بالینی بزرگ را طراحی و اجرا کردند. این مطالعه شامل نزدیک به ۳۴ هزار نفر (دقیقا ۳۳,۹۹۵ نفر) با سن ۴۰ سال و بالاتر بود که همگی از فشار خون بالای کنترل نشده رنج می بردند و در ۳۲۶ روستای مختلف در کشور چین زندگی می کردند.

محققان به صورت تصادفی، روستاها را به دو گروه تقسیم کردند:

1. گروه مدیریت فشرده فشار خون: ۱۶۳ روستا با مجموع ۱۷,۴۰۷ شرکت کننده در این گروه قرار گرفتند. افراد حاضر در این گروه، تحت یک برنامه جامع و فعالانه برای کنترل فشار خون قرار گرفتند. نکته جالب توجه این بود که این مراقبت ها عمدتا توسط افرادی ارائه می شد که پزشک رسمی نبودند، بلکه به عنوان ارائه دهندگان خدمات بهداشتی در سطح جامعه فعالیت می کردند (که در چین معمولا به آن ها “پزشکان روستا” یا بهورز گفته می شود). خدمات ارائه شده به این گروه شامل موارد زیر بود:
   • تجویز داروهای رایگان یا با هزینه بسیار کم برای کاهش فشار خون، که دوز و نوع آن ها به صورت شخصی و بر اساس نیاز هر فرد تنظیم می شد.
   • ارائه آموزش های بهداشتی منظم برای کمک به افراد در رعایت مصرف صحیح داروها و ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی. این تغییرات شامل توصیه هایی برای کاهش وزن، محدود کردن مصرف الکل و کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی بود.
   • ارائه تجهیزات لازم (دستگاه فشارسنج خانگی) و دستورالعمل های واضح برای نظارت منظم بر فشار خون در منزل توسط خود فرد یا خانواده اش.
2. گروه مراقبت های معمول: ۱۶۳ روستای دیگر با مجموع ۱۶,۵۷۷ شرکت کننده، گروه کنترل یا مراقبت های معمول را تشکیل دادند. فشار خون افراد در این گروه طبق روال عادی و مرسوم در مراکز درمانی محلی تحت نظارت قرار داشت. اگرچه به این گروه نیز توصیه هایی کلی برای تغییر سبک زندگی داده شد و برخی از آن ها داروهایی برای کاهش فشار خون مصرف می کردند، اما از مزایای نظارت رایگان خانگی بر فشار خون، داروهای اضافی و رایگان، یا آموزش های ویژه و پیگیری های منظم برخوردار نبودند.

نتایج امیدوار کننده اما نیازمند احتیاط

پس از گذشت یک دوره پیگیری چهار ساله، پژوهشگران مجددا با شرکت کنندگان در هر دو گروه تماس گرفتند و وضعیت شناختی آن ها را ارزیابی کردند. نتایج نشان داد که در گروهی که تحت مدیریت فشرده فشار خون قرار داشتند، ۶۶۸ نفر به زوال عقل مبتلا شده بودند. در مقابل، در گروه مراقبت های معمولی، این تعداد ۷۳۴ نفر بود. تحلیل های آماری دقیق تر نشان داد که خطر ابتلا به زوال عقل در گروه اول (مدیریت فشرده) به طور معناداری کمتر از گروه دوم بود (کاهش خطر حدود ۱۵ درصد). علاوه بر این، احتمال اینکه افراد در گروه مدیریت فشرده دچار مشکلات ذهنی و شناختی خفیف (Mild Cognitive Impairment یا MCI) شوند – وضعیتی که اغلب پیش درآمد زوال عقل کامل است – نیز ۱۶ درصد کمتر بود.

پژوهشگران تاکید دارند که چون افراد در هر دو گروه در ابتدای مطالعه از نظر ویژگی های دموگرافیک و شرایط کلی سلامتی مشابه بودند، عدم انجام یک ارزیابی پایه دقیق از عملکرد شناختی در ابتدای کار، احتمالا تاثیر قابل توجهی بر نتایج نهایی نداشته است.

تفسیر نتایج و نگاه به آینده

با وجود نتایج امیدوار کننده، کارشناسان دیگری که در این مطالعه دخیل نبودند، نکاتی را برای تفسیر صحیح تر نتایج یادآوری کرده اند. پروفسور جوآنا واردلاو از دانشگاه ادینبرو اشاره می کند که این پژوهش به دلیل ماهیت مداخله، نمی تواند به طور دقیق مشخص کند که چه میزان از کاهش خطر زوال عقل ناشی از کنترل بهتر فشار خون با دارو بوده و چه میزان ناشی از تغییرات سبک زندگی (مانند رژیم غذایی بهتر یا کاهش مصرف الکل) است. به احتمال زیاد، نتایج مشاهده شده حاصل تاثیر ترکیبی و هم افزایی هر دو عامل است.

سایر پژوهشگران نیز بر لزوم انجام تحقیقات مشابه با دوره های پیگیری طولانی تر تاکید کرده اند تا بتوان اثرات بلند مدت این مداخلات را بهتر درک کرد. همچنین، آن ها پیشنهاد می کنند که این رویکرد درمانی و پیشگیرانه باید در جمعیت ها و کشورهای دیگر با سیستم های بهداشتی متفاوت نیز مورد آزمایش قرار گیرد تا مشخص شود آیا نتایج مشابهی به دست می آید یا خیر.

پروفسور تارا اسپیرز-جونز، مدیر مرکز علوم کشف مغز در دانشگاه ادینبرو، ضمن تایید اهمیت این تحقیق می گوید: “این پژوهش شواهد بیشتری ارائه می دهد که نشان می دهد کنترل فشار خون و رسیدگی به سایر مشکلات قلبی-عروقی می تواند به حفظ سلامت مغز و کاهش خطر زوال عقل در سنین بالا کمک کند.” با این حال، او یک نکته مهم را نیز یادآوری می کند: “توجه به این نکته حیاتی است که درمان فشار خون بالا تضمین قطعی برای جلوگیری از زوال عقل نیست. همانطور که در این مطالعه نیز دیده شد، برخی از افرادی که تحت درمان فشرده قرار گرفتند، همچنان به زوال عقل مبتلا شدند.”

در نهایت، پیام اصلی این مطالعه روشن است: مدیریت فعالانه فشار خون بالا از طریق ترکیبی از دارو درمانی و اصلاح سبک زندگی، یک استراتژی موثر و قابل دسترس برای کاهش خطر ابتلا به زوال عقل و حفظ عملکرد شناختی در دوران سالمندی است. اگرچه این روش تضمینی برای پیشگیری کامل نیست، اما یک گام مهم در مسیر داشتن مغزی سالم تر برای مدت طولانی تر محسوب می شود.