خطر پنهان در آشپزخانه شما؛ ارتباط اجاق گازهای خانگی با افزایش ریسک سرطان

بنزن: مهمان ناخوانده و خطرناک در خانه های ما

مطالعه اخیر که نتایج آن در مجله معتبر “مواد خطرناک” (Hazardous Materials) منتشر شده است، به طور خاص بر روی “بنزن”، یکی از ترکیبات آلی فرار (VOC) و شناخته شده به عنوان یک عامل قطعی سرطان زا برای انسان (گروه ۱ طبق طبقه بندی آژانس بین المللی تحقیقات سرطان IARC)، تمرکز دارد. بنزن به طور طبیعی از طریق احتراق ناقص سوخت های فسیلی مانند گاز طبیعی (متان) یا پروپان که در اجاق گازهای خانگی استفاده می شوند، تولید و در فضای خانه منتشر می گردد. این ماده شیمیایی بی رنگ و با بوی شیرین خاص، علاوه بر اجاق گاز، می تواند از منابع دیگری مانند دود سیگار، اگزوز خودروها، برخی محصولات صنعتی و حتی برخی مصالح ساختمانی نیز وارد هوای تنفسی ما شود. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض حتی مقادیر کم بنزن، خطر ابتلا به انواع مختلف سرطان، به ویژه لوسمی (سرطان خون)، و همچنین سایر مشکلات خونی و اختلالات سیستم ایمنی را افزایش می دهد.

جزئیات یک تحقیق روشنگر از دانشگاه استنفورد

تیمی از پژوهشگران برجسته، به سرپرستی دانشمندان دانشگاه استنفورد، در یک مطالعه میدانی و تحلیلی گسترده، به بررسی میزان انتشار بنزن از اجاق گازها در ۸۷ خانه مسکونی پرداختند. آنها نه تنها میزان بنزن آزاد شده در حین روشن بودن شعله ها و حتی پس از خاموش کردن آنها را اندازه گیری کردند، بلکه با استفاده از حسگرهای پیشرفته و مدل سازی های کامپیوتری پیچیده، نحوه جابجایی و پراکندگی این گاز سمی را در فضاهای مختلف خانه، از جمله اتاق خواب ها، تجزیه و تحلیل نمودند. این تحقیق با هدف ارزیابی میزان مواجهه واقعی ساکنان با بنزن و برآورد خطرات سلامت مرتبط با آن، به ویژه برای جمعیت آسیب پذیر ۶.۳ میلیون نفری در ایالات متحده که تخمین زده می شود در معرض ۵ درصد از آلوده ترین اجاق های گاز از نظر انتشار بنزن قرار دارند، انجام شد.

یافته های کلیدی: کودکان، آسیب پذیرترین گروه

داده های به دست آمده از این پژوهش، تصویری نگران کننده از وضعیت موجود ارائه می دهد. نتایج نشان داد که در خانه هایی که اجاق گاز آنها بیشترین میزان بنزن را آزاد می کند و همزمان از تهویه مناسب و کارآمدی نیز برخوردار نیستند، خطر ابتلا به سرطان ناشی از استنشاق بنزن به طور قابل توجهی افزایش می یابد. نکته تکان دهنده تر اینکه، این خطر برای کودکان ساکن در این خانه ها، به طور متوسط ۱.۸۵ برابر بیشتر از بزرگسالان برآورد شده است. این امر تاییدی بر آسیب پذیری بالاتر کودکان در برابر آلاینده های محیطی است.

همانطور که انتظار می رفت، میزان خطر در آپارتمان ها و خانه های کوچکتر، به دلیل حجم کمتر هوا و تراکم بیشتر آلاینده ها، بالاتر بود. یکی از یافته های مهم دیگر این بود که بنزن منتشر شده از اجاق گاز، به راحتی در فضای خانه پخش شده و به اتاق خواب ها نیز نفوذ می کند. این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که افراد، به ویژه کودکان، بخش قابل توجهی از زمان خود (حدود یک سوم شبانه روز) را در اتاق خواب و در حالت استراحت سپری می کنند و در این مدت به طور مداوم در معرض آلاینده های موجود در هوا قرار می گیرند.

فراتر از استانداردهای قابل قبول سازمان جهانی بهداشت

سازمان جهانی بهداشت (WHO) و سایر نهادهای نظارتی بین المللی، معیارهایی را برای سطح خطر قابل قبول سرطان ناشی از مواجهه با مواد سرطان زا تعیین کرده اند. برای بنزن، این سطح معمولا یک مورد ابتلا به سرطان در هر یک میلیون نفر در طول عمر (۱ در میلیون) در نظر گرفته می شود. به عبارت دیگر، اگر یک میلیون نفر در طول عمر خود در معرض چنین سطحی از بنزن قرار گیرند، انتظار می رود تنها یک نفر از آنها به سرطان مرتبط با این ماده مبتلا شود.

اما مطالعه اخیر نشان داد که در بدترین سناریوها، یعنی قرار گرفتن در معرض بنزن منتشر شده از آلوده ترین اجاق های گاز در اتاق خواب هایی با تهویه بسیار ضعیف، ریسک تجمعی سرطان در طول عمر برای کودکان بین ۱.۹۲ تا ۱۲.۰۳ مورد در هر میلیون نفر و برای بزرگسالان بین ۰.۹۴ تا ۵.۸۹ مورد در هر میلیون نفر متغیر بود. این آمار و ارقام، به طور چشمگیری از سطوح توصیه شده و قابل قبول توسط سازمان جهانی بهداشت بالاتر است و نشان دهنده یک تهدید جدی برای سلامت عمومی، به ویژه سلامت نسل آینده است.

چرا کودکان در برابر بنزن آسیب پذیرترند؟

دلایل متعددی برای آسیب پذیری بیشتر کودکان در برابر آلاینده های هوا مانند بنزن وجود دارد:

• سرعت تنفس بالاتر: کودکان نسبت به بزرگسالان، به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن، هوای بیشتری را تنفس می کنند. این بدان معناست که آنها در مقایسه با بزرگسالان، مقدار بیشتری از آلاینده های موجود در هوا را وارد ریه های خود می کنند.
• وزن بدن کمتر: دوز دریافتی آلاینده به ازای هر واحد وزن بدن در کودکان بیشتر است که می تواند منجر به غلظت بالاتر مواد سمی در بافت های بدن آنها شود.
• سیستم های بدنی در حال رشد: اندام ها و سیستم های مختلف بدن کودکان، از جمله سیستم تنفسی، عصبی و ایمنی، هنوز در حال رشد و تکامل هستند و به همین دلیل نسبت به اثرات مخرب مواد سمی حساس تر و آسیب پذیرترند.
• زمان بیشتر در محیط های داخلی: کودکان، به ویژه در سنین پایین تر، معمولا زمان بیشتری را در محیط های داخلی، از جمله خانه و مهدکودک، سپری می کنند و در نتیجه مواجهه بیشتری با آلاینده های داخلی دارند.
• رفتارهای خاص: کودکان ممکن است به دلیل قد کوتاه تر، نزدیک تر به سطح زمین بازی کنند، جایی که برخی آلاینده های سنگین تر تمایل به تجمع دارند. همچنین، عادت به دهان بردن اشیا می تواند مسیر دیگری برای ورود آلاینده ها به بدن آنها باشد.

عوامل تاثیرگذار و خبرهای امیدوارکننده

لازم به ذکر است که یافته های این مطالعه، همانطور که محققان نیز تاکید کرده اند، بیشتر مربوط به بدترین حالت های ممکن، یعنی ترکیب بالاترین میزان انتشار بنزن از اجاق گاز با کمترین سطح تهویه در فضای خانه است. با این حال، این نتایج خطرات بالقوه را به خوبی برجسته می کنند. محققان در مقاله خود خاطرنشان می کنند: «مقادیر مواجهه و ریسک ناشی از آن ممکن است بسته به عواملی مانند اندازه خانه، شرایط آب و هوایی منطقه، استفاده صحیح و منظم از هود آشپزخانه، میزان تهویه طبیعی و مکانیکی در خانه، و سایر ویژگی های خاص هر واحد مسکونی، و همچنین تعداد دفعات و مدت زمان استفاده از اجاق گاز و شعله های آن، و حتی ویژگی های متابولیکی و فیزیولوژیکی هر فرد متفاوت باشد.»

اما خبر امیدوارکننده این مطالعه آن است که راهکارهای ساده و عملی برای کاهش این خطرات وجود دارد. افزایش تهویه، حتی به سادگی باز کردن پنجره ها در حین و پس از پخت و پز، و استفاده صحیح از هود آشپزخانه (به شرطی که هوای آلوده را به خارج از ساختمان هدایت کند و نه صرفا در آشپزخانه بازچرخانی نماید)، می تواند تاثیر چشمگیری در کاهش غلظت بنزن و سایر آلاینده ها در هوای خانه داشته باشد. همچنین، کاهش میزان استفاده غیر ضروری از اجاق های گاز و شعله های آن، و استفاده از وسایل پخت و پز جایگزین مانند مایکروویو، پلوپز برقی یا اجاق های القایی (induction) که احتراقی ندارند، می تواند به کاهش مواجهه کمک کند. پژوهشگران به طور جدی در پی افزایش آگاهی عمومی نسبت به این خطرات و راهکارهای پیشگیرانه هستند.

اهمیت روزافزون کیفیت هوای داخلی

پژوهشگران یافته های خود را در بستری کاربردی تر و با توجه به سبک زندگی مدرن نیز مطرح کرده اند. در بسیاری از کشورها، از جمله ایالات متحده، افراد به طور متوسط حدود ۹۰ درصد از زمان خود را در فضاهای داخلی (خانه، محل کار، مدرسه) سپری می کنند. با افزایش روند دورکاری و گذراندن ساعات طولانی تر در منزل، اهمیت توجه به کیفیت هوای داخلی و انجام مطالعات گسترده تر در زمینه شناسایی و کنترل منابع آلودگی هوای داخل ساختمان ها بیش از پیش احساس می شود. همانطور که پژوهشگران در پایان مقاله خود تاکید می کنند: «این مطالعه اهمیت رسیدگی فوری و جدی به آلاینده های حاصل از احتراق در محیط های داخلی را برای حفظ و ارتقای سلامت عمومی، به ویژه در منازل مسکونی دارای تهویه محدود و برای گروه های آسیب پذیر مانند کودکان، برجسته می کند.» این یافته ها باید مورد توجه سیاست گذاران، سازندگان لوازم خانگی، متخصصان بهداشت محیط و عموم مردم قرار گیرد تا با اقدامات پیشگیرانه و اصلاحی، بتوان از بروز بیماری های جدی در آینده جلوگیری کرد.